گاو زبان گياهي است چند ساله و داراي ريشه‌هاي نيمه غده‌اي كه بطور عمودي تا عمق 50 سانتيمتر در خاك فرورفته است و بعلت داشتن ريشه‌هاي اصلي و فرعي در اعماق خاك مقاومت آن در برابر خشكي خاك زياد است. برگهاي آن زبانه‌اي و پوشيده از خارهاي ظريفي است كه به آن حالت خشن ميدهد و به همين علت به گاوزبان معروف است. گلهاي آن به رنگ قرمز خوشرنگي است كه پس از خشك شدن به رنگ آبي تيره در مي‌آيد .

تركيبات شيميايي :

اين گياه حاوي مواد موسيلاژ، قندي، تانن و تركيبات فنلي و نيز مقدار كمي آلكالوئيد ميباشد (آرام بخش)

خواص درماني :

 گاوزبان حواس پنجگانه آدمي را تقويت مي كند. دمكرده آن نشاط آور بوده و رنگ رخسار را باز مي‌كند.سينه را نرم مي‌كند. تنگي نفس و دردگلو را شفا مي دهد. دلهره و وحشت را از بين مي‌برد. غم و غصه را كم كرده و براي كساني كه با خود حرف مي زنند بسيار خوبست. از برگهاي تازه آن براي درمان جوشهاي چركي دهان و درمان برفك استفاده مي شود .

خواص ضد سرطاني

منيزيم موجود در گل‌گاوزبان ضدسرطان بوده و به دليل دارا بودن «آلكوالوييد» مي‌تواند ضد حساسيت، ضد‌روماتيسم و ضد التهاب باشد.

اين گياه باعث كاهش تب در بيماري‌هايي چون سرخك، مخملك، آبله و كهير مي‌شود.

در برخي كشورها برگ‌هاي تازه گل‌گاوزبان را به علت داشتن مقاديري ويتامين C داخل سالاد مي‌ريزند. گل‌هاي تازه اين گياه نيز بويي شبيه خيار دارد و وقتي در آب خيسانده شود و با آب‌ليمو و شكر مخلوط شود، مصرف آن براي روزهاي گرم بسيار نشاط‌انگيز و خنك‌كننده است.

تصفيه‌كننده خون

گل‌گاوزبان علاوه بر خواص درماني فوق تصفيه‌كننده‌خون، ضداسپاسم، محرك غدد آدرنال، مقوي قلب و عروق، نرم‌كننده مجاري تنفسي، خلط‌آور، شيرافزا و مسهل بوده، ولي به دليل دارا بودن آلكوالوييد براي زنان باردار و كودكان مضر است.

دم‌كرده گل‌گاوزبان به همراه سنبل‌الطيب و ليموعماني يك نوشيدني نشاط‌آور و آرام‌بخش است كه استفاده از آن به جاي چاي و قهوه در مجالس عزاداري براي ايجاد آرامش دروني توصيه مي‌شود.

‌ سنبل‌الطيب

اين گياه اعصاب را آرام مي‌كند و ضدسرگيجه و تپش قلب است. كساني كه به خوردن قرص‌هاي شيميايي آرام‌بخش عادت كرده‌اند بهتر است به سراغ سنبل‌الطيب بروند. اين گياه ضد صرع، ضد تشنج، معرق، ادرارآور، اشتها‌آور، مقوي قلب، ضددلهره و استرس بوده و سردردهاي يكطرفه، اختلالات زمان يائسگي، سكسكه‌هاي مداوم، بي‌خوابي، خستگي و بيماري‌هايي را كه منشأ عصبي داشته باشند، تسكين مي‌دهد.

اين گياه نيز گونه‌هاي زيادي داشته و انواع وحشي آن خاصيت بيشتري نسبت به پرورش يافته آن دارند و معمولا در دامنه كوه‌هاي البرز يافت مي‌شود.

جلوگيري از سفيد شدن مو

سنبل‌الطيب به دليل دارا بودن منگنز از سفيد شدن مو جلوگيري مي‌كند و شستن چشم‌ با جوشانده آن سرخي چشم را از بين مي‌برد و مقوي معده و كبد است.

گربه‌ها اين گياه دارويي را بي‌اندازه دوست دارند و به خاطر خوردن آن بي‌قرار مي‌شوند به همين دليل اين گياه علف گربه نيز ناميده مي‌شود. اين گياه در عطاري‌ها به فروش مي‌رسد و مصرف بيش از اندازه و طولاني‌مدت آن مي‌تواند باعث ضعف چشم و گوش شود.

متخصصان طب گياهي توصيه مي كنند براي استفاده از خواص درماني گل گاو زبان و سنبل الطيب بويژه ايجاد آرامش و نشاط حداقل هفته اي ۳ بار اين دو گياه را دم كرده و به جاي چاي نوش جان كنيد.

چند توصيه

ـ اگر در حال مصرف داروهاي شيميايي اعصاب هستيد و قصد استفاده از گياهان دارويي را داريد حتما پزشكتان را در جريان بگذاريد، چرا كه تداخل دارويي ممكن است به ضررتان باشد.

ـ براي خريد گياهان دارويي به عطاري‌هايي برويد كه محصولاتشان در مجاورت نور آفتاب نباشند‌. گياهان بايد به صورت كاملا خشك در بسته‌هاي بهداشتي پلمب شده و داراي اسم، نشاني، تاريخ مصرف و ديگر مشخصات
باشند.

ـ بعد از باز كردن بسته گياه دارويي، بلافاصله آن را درون يك شيشه دردار و به دور از نور و رطوبت نگهداري كنيد

سازگاري :

گاوزبان بيشتر در ارتفاعات رامسر، رودسر و تنكابن بصورت خودرو و نيز زراعي وجود دارد. بطور كلي شرايط آب و هوايي كوهستاني سردسير و نيمه مرطوب كه در طول بهار و تابستان داراي بارانهاي متناوب هستند، براي كشت اين گياه مفيد است.

روش تكثير و كاشت :

كشت گاوزبان در دو فصل پائيز و بهار انجام مي شود و بهترين روش كاشت بذر در فصل پائيز است. عمق كاشت 2ـ 1 سانتيمتر و فاصله بين بوته‌ها 50 ـ 40 سانتيمتر و فاصله بين رديف‌ها 70ـ60 سانتيمتر است.

ميزان مصرف بذر در هر هكتار 15ـ 10 كيلوگرم است. عمر مفيد بوته گاوزبان 2 سال و حداكثر عمر آن 4 سال است. در مناطقي كه بارندگي به اندازه كافي و پراكندگي بارش آن مناسب باشد، كشت به صورت ديم صورت مي گيرد. اما در مناطق خشك مانند اصفهان نياز به آبياري مرتب مي باشد. مهمترين آفت اين گياه كرم برگ خوار است كه بيشترين خسارت خود را در زمان برداشت به گياه مي زند و چون در اين زمان مبارزه شيميايي صلاح نيست، لازم است از مبارزه بيولوژيك استفاده شود .

برداشت محصول :

عمل گل چيني در اوايل خرداد صورت مي گيرد و گلهاي چيده شده را در كنار مزرعه روي پارچه يا سفره هاي پلاستيكي به ارتفاع 3-2 سانتيمتر پهن مي كنند و براي آنكه آفتاب نخورد، روي آن پارچه مي‌اندازند. البته خشك كردن محصول در سايه بهتر بوده و محصول مرغوبتري خواهد داد. بهم زدن گلها حين خشك شدن ضروري است. گل مرغوب گلي است كه داراي دم سفيد و گلبرگهاي بنفش باشد. ميزان عملكرد آن حدود 1100-1000 كيلوگرم گل تازه مي باشد كه از اين ميزان حدوداً 300-250 كيلوگرم گل خشك بدست مي آيد.